Endometriozis nedir ?

Her ay  adet kanaması olarak vajinadan dışarıya  dökülen rahim iç zarının ( endometrial dokunun ) rahim dışında bir yere yerleşmesine  endometriozis denir. Endometriozis türkçe karşılığı olmayan bir hastalıktır .korkmayın kanser değildir, iltihap hiç değildir, bilineni çok az bilinmeyeni çok fazla olan ve vücutta östrojen varken sürekli büyüyen ve yayılan bir hastalıktır.

Endometriozisin en önemli etkisi ve rahatsızlık yaratmasındaki neden:

Bulunduğu yerlerde yapışıklıklar oluşturması ve normal anatomiyi gün geçtikçe daha da bozmasıdır.

Bu hastalık tedavi edilmez ise kanser gibi öldürmez fakat kanser gibi yayılır ,teşhis ve tanısı ne kadar geç olursa tedavisi ve ameliyatıda bir o kadar zor olur. Endometriozis hastalığının yayılmasının ve büyümesinin durması için  ya menopoza girmek  ya gebe olmak yada ameliyat olmak gerekir.

Endometriozis vücutta çok çeşitli şekillerde görülebilir. Bir iğnenin ucu kadar kırmızı yada siyah nokta şeklinde olabileçeği gibi 15 cm büyüklüğünde çikolata kisti haline de  gelebilmektedir. Bu hastalık 4 evreden oluşmaktadır  evre 1 en hafif olanı evre 4 en kötü olanıdır.

1. Evre 1 endometriozis: Hastalık  yaygın değildir bir kaç yerdedir  ve yüzeyeldir.
2. Evre 2 endometriozis:  Hastalık  hafif yayılmıştır ve bazen oluştuğu yerde derinlere kadar inmiştir.
3. Evre 3 Endometriozis: Hastalık orta derecede yaygındır yumurtalık tutulmuş olabilir, tüpler etrafında ve yumurtalık etrafında yapışıklıklar vardır.
4. Evre 4 Endometriozis: Hastalık şiddetli derecede yaygındır ,bir çok yerde yüzeyel ve derin tutulum vardır, yapışıklıklar sıktır ,çikolata kistleri vardır.

Endometriozis hasatalığını daha iyi anlayabilmeniz için resimlerle bu bilgileri desteklemenin faydalı olacağını düşünüyorum.

Endometriozisin hastalığının görüldüğü yerleri en sık dan en aza doğru şöyle sıralayabiliriz:

1. Yumurtalıklar
2. Tüpler
3. Kalın ve ince  bağırsak yüzeyi
4. İdrar torbası ve idrar yolları
5. Bütün iç organlarımızın yüzeyi ve leğen kemiğimizi örten ince karın iç zarı ( periton)
6. Rahim arka duvarı
7. Vajina ve rektum arası ( rektovajinal septum) duvar
8. Apandis
9. Burun iç kısmı ( her adet döneminde burun kanaması oluyorsa şüphelenmek gerekmektedir)
10. Beyin içi   ( çok nadir olarak beyin içi yerleşim de olabilmektedir, adet dönemlerinde beyin içinde kanama oluşur)
11. Akciğer ( her adet döneminde hasta kan tükürülür )

Endometriozis risk faktörleri nelerdir ?

1. Yaş : Endometriozisin özellikle doğurganlık yaşlarındaki kadınlarda fazla görülmesi ,hastalığın oluşmasında östrojenin önemli bir rolü olduğu fikrini desteklemektedir
2. Adet düzeninin özellikleri: Erken yaşta adet görmek , adet kanamalarının sık olması( metroraji ), adet kanamasının uzun sürmesi ( menoraji ) endometriozis riskini arttırmaktadır.
3. Doğum yapıp yapmadığı: Çocuk doğurmamış olmak endometriozis hastası olma riskini arttırmaktadır
4. Vucut özellikleri : Uzun boylu zayıf olan kişilerde endometriozis hastalığı daha sık görülmektedir.
5. Yaşam sitili ve beslenme şekli: Alkol tüketimi, fazla miktarda kafein alımı, yağlı yiyeceklerle beslenme ve sitresli  kişilik yapısına sahip olmak endometriozis riskini arttırmaktadır.
6. Çevresel faktörler: Çalışma ortamında böçek ilacı (pestisit) ve bazı zararlı atıkların  ürünlere maruz kalmak adet zamanlarında endometriozisin aktivasyonuna neden olabilmektedir. Çalıştığımız işlerde ki kimyasal maddeler endometriozis riskini arttırabilmektedir.
7. Irk: net olarak saptanamasada beyaz ırkta endometriozis daha sık görülmektedir.
8. Aile hikayesi – kalıtsal olması: Endometriozisin kalıtsal,genetik geçiş özelliği  yüksektir .

a) Birinci dereceden akrabasında endometriozis varsa bu hastalığın görülme ihtimali % 7
b) İkinci dereceden akrabasında varsa % 3-4
c) Akrabalarında endometriozis olmayanlarda bu oran %1 civarındadır.

Risk faktörlerini özetliyecek olursak:

Annenizde kız kardeşinizde endometriozis hikayesi varsa, alkol kullanıp kötü besleniyorsanız (fast food tarzı),sitresli sinirli bir kişiliğiniz varsa,doğurganlık yaşındaysanız,hiç doğum yapmamış iseniz ve çocuk isteyipde çocuğunuz olmuyorsa, uzun boylu zayıf iseniz, adet kanamalarınız  erken gelip uzun sürüyorsa, beyaz ırksanız ve hele birde istanbul gibi cevre kirliği olan bir şehirde yaşıyorsanız endometriozis hastalığının  sizde olma ihtimali yüksektir.

Endometriozis kimlerde görülür?

Endometriozis daha çok doğurganlık çağındaki kadınların hastalığı olmakla birlikte ergenlikte ve menopoz dönemindeki kadınlarda da görülebilir.

Ergenlik döneminde görülen endometriozis hastalarının bir çoğunda doğuştan olan genital organ anomalileri vardır ( müllerian anomaliler – bu hastalarda bazen kızlık zarı tamamen kapalı olabilir, çift rahim, çift rahim ağzı,çift idrar yolları olabilir  ). Rahimden vajen yoluyla dışarıya atılamayan rahim iç zarının artıkları geriye doğru birikir tüplerden karın içine dökülür endometriozise hatta çikolata kistine neden olur. Ergenlik döneminde endometriozis varsa ilk akla gelecek olan şey genital organlarda bir anormallik varmı yokmu sorusu olmalıdır.

Menopoz dönemindeki endometriozisli hastalar genelde östrojen tedavisi almış kadınlardır.

Endometriozis nedenleri?

Endometriozis neden olur,endometriozis neden oluşur net olarak bilinmemmektedir. Bu konu ile ilgili 9 farklı teori vardır:

Adet kanının tüplerden karın boşluğuna dökülmesi : Bu teoriye göre ; adet döneminde rahim iç zarından oluşan kanamanın tüplerden karın boşluğuna dökülmesi ve leğen kemiğinin içinde bulunan organlara yerleşmesi sonuçunda endometriotik odakların oluştuğu düşünülür. Kadınların   70-80 ninde geriye doğru adet kanı kaçagı olur fakat yalnızca % 7sinde endometriozis görülür.

• Rahim iç zarının direct yerleşmesi
• Çölomik metaplazi
• Kan damarları yolu ile yayılım (Rahim iç zarının rahim dışına yayılması kan damarları yolu ile olmaktadır)
• Len damarları yolu ile yayılım (Rahim iç zarının rahim dışına yayılması lenf damarları yolu ile olmaktadır)
• Genital organları oluşturan yapıların kalıntılarının aktivasyonu
• Kalıtsal faktörler (ailenin diğer bayanlarında endometrioizs olması riski arttırmaktadır)

İmmünolojik nedenler

Embriyonik hüçre kalıntılarının aktivasyonu

Endometriozis belirtileri nelerdir?

Endometriozis vücudumuzun her yerinde görülebilmekle beraber en sık pelvis yani sizin bildiğiniz ismi ile  leğen kemiğinin içindeki organların hastalığıdır. Bu hastalığın belirtilerini üç grup altında toplayabiliriz

1)Endometriozis rahim ve yumurtalığa yakın yerlerde oluşması durumundaki belirtileri:

• Adet sancısı olması( hemen hemen her adet döneminde adetler sancılı olur ).
• Cinsel ilişkinin ağrılı olması ( disparoni) adet zamanı olsun yada olmasın cinsel ilişki herzaman ağrılıdır.
• Bel ağrısı ( özellikle adet dönemlerinde ).
• Sırt ağrısı ( özellikle adet dönemlerinde ).
• Uzun süren ve rahatsızlık veren kasık ( pelvik ) ağrı.
• Endometriozis idrar yolları ve idrar torbasını tutmuşma ise: İdrar yaparken yanma,sık sık idrara cıkma,idrardan kan gelmesi , ilaç tedavisi ile geçmeyen idrar yolu enfeksiyonları gözden kaçmış endometriozisi aklımıza getirmelidir.

Endometriozisin bağırsakları tutmuş ise: Kabızlık, bazende bunun tam tersi isal olması, sürekli büyük tuvaleti varmış gibi hissetme ve  makatdan kan gelmesi.

2) Kısırlık – infertilite  ( çocuk sahibi olamamak ): Endometriozis de kısırlık neden ve nasıl olmaktadır ?

Yapışıklıklar nedeni ile bozulmuş karın içi anatomi ve iyi çalışmayan  döl yolu ( tüp ) : Endometriozis  yukarıda anlattığımız gibi kanser gibi sürekli yayılır ve yapışıklıklar oluşturur. Bu yapışıklıklar tüplerde ( döl yolunda ) tıkanıklık yada tüplerin yumurtayı yumurtalıktan almasını engeller. Kısaca tüpler görevleri olan yumurtayı yakalama işini yapamazlar.
Yumurtalıklardan yumurtanın oluşmasında ve serbestleşmesinde sorun oluşturur:
Adet kanama  düzeninin bozulması.
Yapışıklıklar nedeni ile yumurtlanan yumurtalar yumurtadan ayrılıp tüpe geçemez. Dolayısı ile tüpe geçemeyen yumurta sperm ilede buluşamaz ve rahime yerleşemez.
Yumurtalar  bebek oluşturaçak kadar büyüyüp olgunlaşamaz .
Yumurta olgunlaşsa dahi  çok kaliteli olmaz .
Endometriozis yumurtalara toksik yani  zehir etkisi yarata bilir.

3. Karın ( leğen kemiği ) içi sıvı dengesi bozulur ve yumurtanın sağlıklı bir şekilde tüpe geçmesi engellenir:

• Karın ( leğen kemiği ) içinde iltihabi bir durum oluşması ve kan brikmesi.
• Hastalıkla savaşan vuçut savunma hücrelerinin ( makrofaj-monosit  vs ) sayısının artması .
• İmmün sisteminin yani bağışıklık sisteminin tahribe neden olan sıvılar üretmesi .
• İmmün sistemin ( bağışıklık sisteminin ) dengesinin bozulması .
• Demir ve demir deposunun ve demir taşıyıcısının ( transferrin ) oranlarının bozulması.

4. Endometriozis rahim içinin; yumurtanın yuvalanmasına yani rahim içine yerleşmesini( implantasyon ) engeller.

Rahim içinde yumurtanın yuvalanmasının sağlayan kimyasal dengenin bozulması .
Yumurtayı öldürecek toksik zehirli etki yapacak maddelerin artması .
Yumurtanın rahim içine yapışmasını sağlayan enzim ve benzeri maddelerin dengesinin bozulması.

5.  Endometriozisin leğen kemiği dışında oluşması durumundaki belirtileri:

Akçiğerde endometriozis oluşursa :

a-) Kan tükürmek ,
b-) Nefes almakla oluşan gögüs ağrısı
c-)  Endometriozisin neden olduğu hasar sonucu akçiğerlerin patlaması ve hastanın birden bire nefes darlığına girmesi

• Burun deliği içinde oluşması : Her adet döneminde burun kanaması olması
• Beyin içinde oluşması : Her adet döneminde beyin içinde kanama olması
• Endometriozis hastalarının bir çok belirtisi olmasına rağmen bu hastalar doktorlara genelde 3 ana şikayet ile gelerek hastalıklarını teşhis ettirirler
• pelvik ağrı ( kasık ağrısı )
• pelvik kitle ( çikolata kisti )
• infertilite (  kısırlık )

Endometriozis tedavisi

Endometriozis tedavi edilebilir mi ?

Evet

Endometriozis ilaçla tamamen ortadan kaldırılamaz fakat baskılanabilir. Cerrahi yolla odakların alınması hastalığı daha uzun süre nüks yani tekrar etmesini engeller . Menopozda endometriozisi besleyen östrojen seviyesi çok düşüktür. Fakat yumurtalıktan değilde yağ dokudan salınan östrojen hastalığın tamamen ortadan kalkmasını engeller. Gebelikte ise hastalık sadece uykuya geçer gebelikten sonra tekrar ilerlemesini sürdürür.

Endmetrioziste tedavinin amaçları :

• Ağrının tedavisi
• Yapışıklıkların engellemesi ve giderilmesi
• Yaşam kalitesinin sağlanması
• Doğurganlığın  ( fertilite) korunması

Endometriozisin tedavisinde  üç yöntem vardır

• Medikal tedavi ( İlaçla tedavi )
• Cerrahi (ameliyatla tedavi )
• Kombine ( ilaç ve  ameliyatın birlikte kullanıldığı tedavi )
• Ameliyatdan önce ilaç tedavisi
• Ameliyat sonrası ilaç tedavisi

Bu tedavileri uygularken dikkate almamız gereken önemli faktörler vardır  ve bu faktörler hasta için en uygun  tedaviyi seçmemize yardımcı olacaktır.

• Hastanın yaşı
• Çocuk isteyip istememesi
• Endometriozis hastalığının yaygınlığı – evresi
• Şikayetlerin şiddeti
• Cerrahın tecrübesi

Tecrübelerimize dayanarak şikayetler içinde kısırlık (infertilite ) var ise tedavi olarak cerrahi tercih edilmelidir . Hastalık tanısı uzun süre konmaz ve tedavisi yapılmaz ise kanser gibi yayılmakla beraber organlar  ( yumurtalık ve tüpler  ) üzerinde tahribat ve yıkım meydana getirir.

Çocuk istemi olan birine cerrahi değilde semptomatik ilaç tedavi uygulanırsa zaman kaybı olmakta ve yumurtalık ve tüpler üzerindeki tahribat nedeni ile kaliteli yumurta elde edilememekte hasta tüp bebek tedavisinden bile fayda göremeyecek hale gelmektedir.

Medikal ( ilaçla)  tedavi:

Bu tedavide hastalık değilde hastalığın ortaya cıkardığı belirtileri özelliklede ağrıyı ortadan kaldırmak için kullanılır.İlaç bırakıldığındaşikayetler tekrar başlar , kalıcı bir çözüm sağlamaz.

Aşağıdaki ilaçlarla tedavi denenebilir:

• Östrojen karşıtı olan progesterone ve türevleri , aromatoz inhibitörleri.
• Hafif dozda testesteron içreren  erkeklik hormonları ( danazol-gestrione ). Bu ilaçlar yan etki olarak ses kalınlaşması ve aşırı tüylenme yapabilmektedir.
• Hastayı menopoza sokarak tedavi eden ilaçlar.Gonadotropin Releasing Hormon ( GnRH ) agonistleri.
• Doğum kontrol ilaçları ( oral kontraseptifler- flaster kontraseptifler-nuvaring ).
• Ağrı kesiciler, anti inflamatuarlar, morfin, endorfin ilaçlar, immunmodulatorler, bitkisel ilaçların faydalı olduğunu bildiren raporlarda mevcuttur.
• GnRH agonitlerinin kullanımı hastayı geçici menopoza soktuğu için sıcak basması,uykusuzluk, sinirlilik, cinsel isteksizlik, kemik erimesi şikayet sorunları oluşturabilir.
• Hormon tedavileri yumurta gelişimini ve yumurtlamayı engellediği için bu tedavi sırasında hamile kalınamaz. İlacı kestiğinizde doğurganlık özelliğiniz geri döner fakat hastalıkta tekrar ilerlemeye devam eder.

Cerrahi tedavi ( nedene yönelik tedavi ):

Cerrahi tedavi hastanın ihtiyacına ve ameliyatı yapacak doktorun tecrübesine göre şekillenir.

Cerrahi tedavinin gerekli olduğu genç endometriozisli hastada modern ve güncel yaklaşım : Hastanın doğurganlık  özelliğini koruyarak mümkün olduğunca yumurtalık,tüp ve rahime zarar vermeden endometriozisli dokuları temizlemektir.

Endometriozisin cerrahi tedavisinde aşağıdaki uygulamalar yapılabilir:

• Endometrizisli dokuların yakılması
• Kist alınması ( kistektomi ) – çikolata kistinin alınması
• Yapışıklıkların acılması ( adezyolisiz )
• Yüzeyel ve derin endometriozis odaklarının çıkarılması ( eksizyon )
• Karın içi normal anatominin tekrar sağlaması
• Organların korunması ( yumurtalıklar ve tüpler – döl yolları )
• İhtiyaca göre organların alınması
• Pelvik bölgeye ağrıyı ileten sinir ağlarının kesilmesi ( presakral nörektomi )
• Rahimeden kaynaklanan ağrıyı ileten sinir ağlarının alınması ( LUNA : Laparoskopik uterin nerv ablasyonu )
• Barsak üstündeki endometriozisli dokunun temizlenmesi
• Hastalık çok ilerlemiş her yeri sarmışsa ve çocuk doğurma isteği yoksa  daha radikal ve kesin bir ameliyat olan histerektomi ( rahim ve yumurtalıkların alınması)gerekebilir
• Bütün tedavilere ragmen pelvik ağrı geçmez ise rahim ve yumurtalıkların ağrı hissinden sorumlu sinir ağlarının kapalı ameliyat ( laparoskopi ameliyatı )ile alınması gerekebilir.

Endometriozis ameliyatı

Endometriozis ameliyatları hem kapalı ( laparoskopik-endoskopik ) ameliyat ile hemde açık ameliyat ile yapılabilmektedir.Kapalı  ameliyat dediğimiz laparoskopik ameliyatlar ışıklı kamera sistemli bir tüp ile göbekten küçük bir kesi ile  grilerek yapılmaktadır.

Kapalı ameliyatmı olmalıyım açık ameliyatmı ?

Günümüz teknolojisinde kapalı ameliyat- laparoskopi ameliyatları hasta için çok daha avantajlıdır .

Kapalı ameliyatın açık ameliyata üstünlükleri :

• Daha az ağrı
• Daha az kanama
• Daha az hastanede kalış süresi
• Daha az antibiyotik kullanımı
• Daha az maliyet
• Daha az yara yeri enfeksiyonu
• Daha erken normal yaşama dönüş
• Daha erken işe başlama
• Daha erken ilave tedaviye başlama
• Daha estetik

Karından açılan 0,5 cm ve 1 cm lik  4 adet küçük kesi ile karın içine karbondioksit gazı doldurulup ışıklı bir kamera ile laparaskopik aletlerin kullanılarak operasyonların yapılması hasta açısından çok daha  konforlu ve avantajlı olmaktadır.

Son zamanlarda yumurtalık kistlerinin açık ameliyat ile değilde kapalı sistemle ameliyat edilmesi çok popülerite kazanmıştır . Çok küçük bir tüp ile grilerek  büyük kistlerin başarı ile çıkartılması hastaların kısa sürede toparlanmalarına ve normal yaşantılarına dönmelerini sağlamaktadır. Özellikle genç kızlarda sık rastalanan endometriozis hastalığına bağlı çikolata kistlerinin laparoskopik tedavisi laparoskopinin en çok uygulandığı hastalıklardan birisidir. Günümüzde  kadın hastalıkları ile ilgili tüm ameliyatlar kapalı ameliyat – laparaskopik olarak yapılabilmektedir.

Endometriozisin ilaç tedavisini – cerrahi tedavisi ile karşılaştıracak olursak:

İlaç tedavinin avantajları :

• Düşük masraf
• Tanı konmadan tedaviye başlanabilmesi
• Tedavinin değiştirilebilmesi
• Verildiği sürece başarılı ağrı tedavisi

İlaç tedavisinin dezavantajları :

• Sık yan etkiler görülmesi
• Kısırlığa etkisiz olması
• Bazı ilaçların sadece belli süre kullanılması

Cerrahi tedavinin avantajları :

• Ağrı tedavisinde çok etkin
• Kısırlık tedavisinde etkin
• Kesin tanıyı sağlar
• Kapalı ( laparoskopik ) yöntemle  komplikasyon oranı ve ameliyat sonrası yapışıklık oranı daha düşük

Cerrahi tedavinin dezavantalları :

• Her cerrahi işemde olduğu gibi komplikasyonlar
• Maliyetin yüksek olması